Bipolar bozukluk, duygusal dalgalanmaların yoğun yaşandığı bir ruhsal sağlık sorunudur. İnsanlar, bu durumun zorlu yanlarıyla başa çıkmakta zorlanabilir. Bazen aşırı yükselme, bazen ise derin bir umutsuzluk hali belirginleşir. Bu dalgalanmalar, kişinin günlük yaşamını ciddi şekilde etkileyebilir. Özellikle, duygusal dengenin kaybolması, bireyin sosyal yaşamını ve iş performansını olumsuz yönde etkileyebilir. Böyle zamanlarda, tedavi yöntemleri büyük önem taşır. Psiko eğitim, terapi ve ilaçlar, bipolar durumları yönetmek için etkili araçlar arasında yer alır. Ancak her bireyin durumu farklıdır; bu nedenle doğru yaklaşımı bulmak önemlidir. Bu makalede, bipolar bozukluk hakkında bilmeniz gerekenleri ele alacağız.
Ana Noktalar
- Bipolar bozukluğun belirtileri değişkenlik gösterebilir.
- Özellikle anksiyete belirtileri ile de sıkça ilişkilidir.
- Doğru tedavi yöntemleri kişiye özel olmalıdır.
Bipolar Bozukluk Nedir? Temel Tanımlar
Bipolar bozukluk, duygudurumda belirgin değişikliklere yol açan bir ruhsal sağlık sorunudur. Bu durum, kişinin duygu durumunu aşırı bir şekilde yükselttiği (mani) ve bazen de derin bir karamsarlık (depresyon) hali yaşadığı dönemlerle karakterizedir. Bu iki aşama arasında gidip gelen bireyler, günlük yaşamlarında zorluklar yaşayabilirler.
Bipolar bozukluk, yalnızca ruh hali değişiklikleri ile kalmaz; aynı zamanda enerji seviyeleri, uyku düzeni ve bilişsel işlevler üzerinde de önemli etkiler yaratabilir. Kimi zaman, bu durum kişiyi sosyal hayattan kopma ve yaşadığı anksiyete durumunu da artırma yoluna sürükleyebilir. Çünkü bu hal, çevredeki insanlar için kafa karıştırıcı hale gelebilir.
Bipolar bozukluk ile ilgili bazı belirtiler şunlardır:
- Mani Dönemleri: Aşırı neşe, enerjik olma, düşüncelerin hızlanması.
- Depresyon Dönemleri: Umutsuzluk hissi, aşırı yorgunluk, ilgisizlik.
- Duygu Dalgalanmaları: Hızla değişen duygular, kontrollü hissetmeme.
Bu durumun tedavi yöntemleri arasında psikoterapi ve ilaç tedavisi bulunmaktadır. Anksiyete belirtileri de sıkça görülmektedir. Tedavi sürecinde ruhsal destek almak oldukça önemlidir.
Bipolar Bozukluk Türleri: İki Ana Formun Özellikleri
Bipolar bozukluk, bireylerin duygusal durumlarını etkileyen karmaşık bir rahatsızlıktır. Temelde iki ana formu vardır: **bipolar I** ve **bipolar II**. Her bir form, farklı duygusal döngüleri ve yoğunlukları içermektedir.
Bipolar I Bozukluk
Bipolar I, daha şiddetli ataklarla karakterizedir. Bu formda, insanlar genellikle en az bir **mani** dönemi yaşarlar. Mani dönemleri, aşırı enerji, uyku ihtiyacında belirgin azalma ve faaliyetlere aşırı katılım gibi belirtilerle ortaya çıkar. Ancak, bu ataklar ardından gelen depresyon dönemleri de son derece yıkıcı olabilir.
Bipolar II Bozukluk
Bipolar II, daha hafif mani atakları ve belirgin depresyon dönemleri ile tanımlanır. Bu ataklar, **hipomanik** niteliktedir; yani, tam mani kestirimlerinden uzaktır. Ancak, bireyde kalıcı bir duygusal dalgalanma yaratabilir. **Depresyon** dönemleri genellikle daha belirgin ve rahatsız edicidir.
| Bipolar I | Bipolar II |
|---|---|
| Şiddetli mani atakları | Hafif hipomanik ataklar |
| Aşırı depresyon dönemi | Belirgin depresyon dönemi |
Buna göre, bipolar bozukluk türleri bireyler üzerinde farklı etkiler yaratır. Stabiliteyi sağlamak, tedavi sürecinin en önemli parçasıdır. Bu yüzden, bir uzmandan destek almak şarttır.
Bipolar Bozukluğun Belirtileri: Duygusal ve Fiziksel İpuçları
Bipolar bozukluk, duygusal dalgalanmaların fazlasıyla belirgin olduğu bir durumdur. Bu nedenle, kişinin ruh hali arasında aşırı değişiklikler yaşanabilir. Üzerinde durulması gereken bazı duygusal belirtiler arasında, yüksek enerjili dönemler (mani) ve derin üzüntü (depresyon) yer alır. Mani dönemlerinde kişiler, kendilerini aşırı mutlu, enerji dolu ve iyimser hissedebilir. Ancak, bu dönem genellikle sona erdiğinde, kişide yoğun bir hüsran ve yalnızlık hissi belirebilir.
Fiziksel İpuçları
Bu bozukluğun fiziksel belirtileri de göz ardı edilmemelidir. Yetersiz uyku, hızlı kilo değişimleri ve sürekli bitkinlik gibi durumlar, bipolar bozukluğun etkilerini gösterir. Kişi, duygu durumundaki değişikliklere paralel olarak, sosyal çevresinde de ayrışabilir. Ne var ki, bu durum çevresindekiler tarafından yanlış anlaşılıp, huzur arayışına girebilir.
Özetle, bipolar bozukluk, hem duygusal hem de fiziksel anlamda çeşitli zorluklar getiren bir rahatsızlıktır. Dolayısıyla, bu belirtilerle karşılaşan bireylerin profesyonel yardım alması önemlidir. Bu, hem kendileri hem de sevdikleri için oldukça faydalı olacaktır.
Bipolar Bozukluk Tanısı: Hangi Testler ve Değerlendirmeler Önemlidir?
Bipolar bozukluk, duygusal dalgalanmalar ile karakterize edilen karmaşık bir durumdur. Bu nedenle, tanı süreci oldukça önemlidir. Tanı koymak için kullanılan bazı testler ve değerlendirmeler şunlardır:
- Klinik Görüşme: Hastanın geçmişi ve mevcut durumu üzerinde derinlemesine bir görüşme yapılır.
- Durum Anketleri: Belirli anketler, kişinin ruh hali ve davranışları hakkında bilgi sunar.
- Pskolojik Testler: Psikologlar tarafından uygulanan daha karmaşık testlerdir ve bireyin ruh hali hakkında daha net veriler sunar.
Özellikle, bu değerlendirmelerin her biri ruhsal sağlık uzmanı tarafından dikkatle yapılmalıdır. Yalnızca tek bir testle tanı koymak zordur; zira bipolar bozukluk birçok faktörle iç içe geçmiş bir tablo sunabilir. Ne var ki, doğru ve kapsamlı bir değerlendirme yapılmadığında, yanlış tanılar ortaya çıkabilir. Bu sürecin gizliliği ve samimiyeti oldukça kritik bir öneme sahiptir.
| Test/Değerlendirme | Açıklama |
|---|---|
| Biyolojik Testler | Kan testleri ile genetik faktörler araştırılabilir. |
| Gözlem | Uzman, bireyin davranışlarını gözlemleyerek değerlendirme yapar. |
Buna göre, bipolar bozukluk tanısında birden fazla yöntemin kullanılması, sürecin daha sağlıklı ilerlemesini sağlar.
Bipolar Bozukluk Nedenleri: Genetik, Çevresel ve Psikolojik Faktörler
Bipolar bozukluğun nedenleri karmaşık bir yapı taşır. Genetik faktörler, bireylerin bu bozukluğa yatkınlığında önemli bir rol oynar. Aile geçmişinde bu rahatsızlığın bulunması, kişinin riskini artırabilir. Ancak genetik yalnızca bir parça. Çevresel etkenler de oldukça etkili olabilir. Stresli yaşam olayları veya travmalar, bozukluğun tetikleyicisi olabilir. Birçok insan, duygusal dalgalanmalarla başa çıkmakta zorlanabilir.
Psikolojik faktörler açısından ise, bireyin düşünce yapısı ve başa çıkma mekanizmaları da önemli bir yer tutar. Oysa her birey bu destek mekanizmalarına sahip olmayabilir. Bu durum, bipolar bozukluğun semptomlarını daha da belirgin hale getirebilir. Ne yazık ki, hala bu konuda kesin bir bilgiye ulaşmak zor. Bununla birlikte, bu bozukluğun tedavisinde genetik, çevresel ve psikolojik faktörlerin dikkate alınması gerektiği açıktır. Bütün bu etkenler bir araya geldiğinde, bipolar bozukluk kişinin yaşamını derinden etkileyen bir durum haline gelebilir.
Bipolar Bozukluk ve İlişkiler: Aile ve Arkadaşlarla Sağlıklı İletişim Kurma
Bipolar bozukluğu olan bireyler için sağlıklı iletişim kurmak, hem kendileri hem de sevdikleri açısından oldukça önemlidir. Bu durum, duygusal dalgalanmalarla karakterizedir; bu nedenle, ilişkilerdeki anlayış ve destek büyük bir rol oynar. İletişim kurarken dikkat edilmesi gereken en önemli nokta, açık ve dürüst olmaktır. İyi niyetle yapılan bir konuşma, duygusal çatışmalara yol açabilir. Bu, özellikle kriz dönemlerinde zordur.
Sağlıklı Diğer İlişkiler İçin İpuçları
| İpucu | Açıklama |
|---|---|
| Dinleme | Karşı tarafın duygu ve düşüncelerini anlamaya çalışmak. |
| Empati | Duygusal zorlukları paylaşmak, birbirini anlama çabasını artırır. |
| Sınırlar | Kişisel alanlara saygı duymak önemlidir. |
“Bipolar bozukluk, sadece bireyi değil, çevresindekileri de etkiler.” – Uzman Psikolog
Diğerlerinin hisleriyle empati yapmak, bireylerin yaşadığı zorlukları anlamalarını sağlar. Ancak unutulmamalıdır ki, destek ve anlayış, her iki taraf için de önemlidir. Kendiliğinden gelişen bir iletişim, pek çok sorunun üstesinden gelebilir.
Bipolar Bozuklukta Tedavi Seçenekleri: Psikoterapi ve İlaçlar
Bipolar bozukluk, bireyin hayatını zorlaştıran karmaşık bir durumdur. Ancak, doğru tedaviyle etkili bir şekilde yönetilebilir. Tedavi sürecinde genellikle psikoterapi ve ilaçlar bir arada kullanılır. Bu seçeneklerin her biri, bireyin ruh halini dengelemeye yardımcı olabilir.
Psikoterapi Seçenekleri
- Bireysel Terapi: Bireyin yaşadığı duygusal zorlukları anlamasına yardımcı olur.
- Grup Terapisi: Benzer deneyimler yaşamış bireylerin bir araya gelip destek almasını sağlar.
İlaçlar
İlaçlar, bipolar bozukluğun yönetiminde kritik bir rol oynar. Antidepresanlar, duygusal dalgalanmaları dengelemeye yardımcı olabilir, ancak dikkatli kullanılmalıdır. Ayrıca, bazı bireylerin belirli ilaçlara yanıt vermediği görülebilir ki bu da tedavi sürecini karmaşık hale getirir. Bu nedenle, tedavi sürecinin bireysel ihtiyaçlara göre düzenlenmesi oldukça önemlidir. Sonuç olarak, her bireyin tedavi süreci farklıdır ve bu süreçte uzman görüşü almak daima faydalıdır.
Bipolar Bozuklukla Baş Etme Stratejileri: Günlük Hayatta Uygulanabilir Yöntemler
Bipolar bozukluk, kişilerin duygusal dengesizlikler yaşamasına neden olan bir durumdur. Ancak, etkili stratejilerle hayatı daha yönetilebilir hale getirmek mümkündür. İlk olarak, düzenli bir uyku programı oluşturmak büyük önem taşır. Duyguların dengesini sağlamak için yeterli dinlenme şarttır.
Günlük Rutinler Oluşturma
Gün içinde belirli bir rutinin olması, belirsizlikleri azaltabilir. Her gün yapılacak işler listesi hazırlamak, kişinin gününü organize etmesine yardımcı olur. Ayrıca, fiziksel aktivite de ruh halini iyileştirme konusunda etkilidir. Egzersiz, endorfin salgılar ve bu durum, depresyon belirtilerini hafifletebilir.
Duyguları Anlama ve İfade Etme
Etkili bir diyalog, yaşanan duyguları anlamak için gereklidir. Günlük tutmak ya da bir güvenilir arkadaşla konuşmak, duygusal yükleri hafifletebilir. Bunun yanında, bir uzman ile düzenli görüşmek, süreç boyunca destek sunabilir ve kişinin kendisini daha iyi anlamasına yardımcı olabilir.
| Strateji | Açıklama |
|---|---|
| Uyku Düzeni | Belirli saatlerde uyuyup uyanmak |
| Düzenli Egzersiz | Günlük fiziksel aktiviteler yapmak |
Sonuç olarak, bipolarlı bireyler günlük yaşamlarında bu stratejileri benimseyerek daha sağlıklı bir denge bulabilirler. Baş etmek, imkânlar dâhilinde bir yolculuktur ve bu süreçte kendimize nazik olmalıyız.
Bipolar Bozuklukta Kriz Yönetimi: Beklenmedik Durumlarla Nasıl Baş Edilir?
Bipolar bozukluk, duygusal dalgalanmaları içeren bir durumdur. Beklenmedik durumlar karşısında krizin önlenmesi, birey ve çevresi açısından büyük önem taşır. Kriz anında öncelikle sakin kalmak gerekir. Duygu durum değişiklikleri hızla yaşanabilir. Bu esnada, birey kendisini yalnız hissetmemeli. Destek almak, bu süreçte büyük bir fayda sağlar.
Kriz Anında İlk Adımlar
Bir kriz anında, bireyin kendine şefkat göstermesi önemlidir. Belirtileri tanımak ve duygularla yüzleşmek, durumu anlamaya yardımcı olur. Sakin bir ortamda derin nefesler almak rahatlatıcı olabilir. Ayrıca, güvendiği biriyle iletişim kurmak, duygusal yükü hafifletebilir.
Kriz yönetiminde bir diğer önemli faktör ise, durumu önlemek için geliştirilecek stratejilerdir. Planlama yapmak, olası kriz anında ne yapacağınızı bilmek açısından yararlıdır. Gerekli adımların kaydedildiği bir günlük tutmak, kişinin kendisini daha güvende hissetmesine yardımcı olabilir.
Unutulmamalıdır ki, her birey farklıdır ve bu süreçte hiçbir şey standart olmayabilir. En önemlisi, destek almak ve kendinize karşı nazik olmaktır.
Bipolar Bozukluk ve Beslenme: Duygusal Sağlığı Destekleyen Gıda Seçimleri
Bipolar bozukluk, duygusal dalgalanmalarla karakterize bir durumdur. Bu noktada beslenme, kişinin ruh hali üzerinde önemli bir etkiye sahip olabilir. Sağlıklı ve dengeli bir diyet, bu süreçte destekleyici bir rol oynayabilir.
Duygusal Sağlığı Destekleyen Gıdalar
- Omega-3 yağ asitleri: Balık, ceviz ve keten tohumu, beyin sağlığını destekler.
- Tam tahıllar: Yulaf ve kepekli ekmek, enerji düzeyini dengeler.
- Sebzeler ve meyveler: Antioksidanlar açısından zengin gıdalar, stresle başa çıkmayı kolaylaştırır.
Ayrıca, alkol ve işlenmiş gıdalardan kaçınmak da önemlidir. Şimdi buradaki her biri, nasıl bir etki yaratıyor, hiç düşündünüz mü? Duygusal sağlık, yalnızca fiziksel sağlığımıza bağlı değil; birbirini etkileyen birçok faktör var. Örneğin, yetersiz beslenme, ruh hali dalgalanmalarını tetikleyebilir. Bu nedenle, dengeli bir diyet benimsemek hayat kalitemizi artırabilir.
Sonuç olarak, duygu durumları üzerinde beslenmenin etkisini göz ardı etmemek gerek. Yapacağınız bazı gıda seçimleri, ruh halinizi iyileştirebilir. Kendinize ve beslenme alışkanlıklarınıza dikkat etmek, uzun vadeli bir destek sağlayabilir.
Bipolar Bozukluk hakkında Yaygın Yanlış Anlamalar ve Gerçekler
Bipolar bozukluk, toplumda sıkça yanlış anlaşılan bir ruhsal hastalıktır. Örneğin, birçok insan bu bozukluğun yalnızca “mani” ve “depresyon” dönemleri arasında gidip geldiğini düşünür. Ancak, bipolar bozukluğun belirtileri çok daha karmaşık ve çeşitli olabilmektedir.
Yanlış Anlama: Her Bipolar Kişi Duygusal Dalgalanmalar Yaşar
Evet, duygusal dalgalanmalar görülebilir. Fakat, her birey farklı bir deneyim yaşar. Bu durum, genetik, çevresel etkenler ve kişisel geçmişle derin bir şekilde bağlantılıdır.
“Yaşanan duygular, bazen kişinin hayatını tamamen değiştirebilir.”
Gerçek: Bipolar Bozukluk Tedavi Edilebilir
Bipolar bozukluk, doğru tedaviyle yönetilebilir. İlaçlar ve terapi, bireylerin yaşam kalitelerini artırabilir. Önemli olan, bu süreçte destek arayışıdır.
Özellikle, bu konudaki bilinç eksikliği, sosyal damgalamayı artırmaktadır. Yine de, bipolar bozukluk hakkında daha fazla farkındalık oluşturmak ve gerçeklerle yüzleşmek kritik bir adımdır. İnsanların anlama çabası, hepimizin ruh sağlığının değerini artırabilir.
Bipolar Bozuklukta Destek Gruplarının Önemi: Topluluk ve Dayanışma
Bipolar bozukluk, bireylerin duygusal durumlarını etkileyen karmaşık bir hastalıktır. Bu süreçte, destek grupları ve topluluklar, bireyler için hayati bir rol oynamaktadır. Özellikle, insanların benzer deneyimleri paylaşması, yalnızlık hissini azaltabilir. Destek grupları, katılımcılara anlayış sunarak, zorlukları daha hafif bir yük haline getirebilir.
Yalnızca kişisel hikayelerin paylaşıldığı bu gruplar, aynı zamanda olumlu deneyimlerin de paylaşılmasına olanak tanır. İnsanlar, yardımlaşarak güçlü kalmayı öğrenebilir. Ancak, grup dinamiklerinin etkili olması için, mentor veya uzman bir rehberin bulunması önemlidir. Bu, katılımcıların birbirlerine daha samimi bir şekilde yaklaşmalarını sağlar.
Destek Gruplarının Özellikleri
| Özellikler | Faydaları |
|---|---|
| Paylaşım Ortamı | Duygusal rahatlama sağlar |
| Uzman Rehberlik | Bilgi ve öneri sunar |
| Dayanışma | Kendini yalnız hissetmeyi azaltır |
Kısacası, dayanışma ve topluluk oluşturarak, bipolar bozukluğun zorluklarıyla başa çıkmak daha mümkün hale gelir. Bu, bireylerin yalnız olmadığını anlamalarına yardımcı olur. Sonuç olarak, destek grupları, hem duygu hem de bilgi açısından önemli bir kaynak sunar.
Bipolar Bozukluk ve İş Hayatı: Profesyonel Başarı İçin Stratejiler
Bipolar bozukluk, iş hayatında zorluklar yaratabilir. Ancak, bu durumla başa çıkmak için bazı stratejiler geliştirmek mümkündür. İşte, profesyonel başarı için dikkate almanız gereken noktalar:
- Farkındalık: Kendi duygu durumunuzu tanımak önemlidir. Hangi dönemlerde enerjinizin arttığını veya azaldığını görmek, planlama yapmanıza yardımcı olur.
- Sınırlar Koymak: İş ve özel yaşam arasında sağlıklı sınırlar belirlemek, stres seviyenizi kontrol altında tutmanıza yardımcı olur. Böylece, daha verimli çalışabilirsiniz.
- Destek Ağı Oluşturmak: Güvendiğiniz arkadaşlar veya aile üyeleri ile iletişimde kalın. Onların destekleri, zorlu dönemlerde sizi güçlendirebilir.
Ayrıca, iş yerinde açık iletişim kurmak, anlamaya yönelik bir tutum sergilemek de faydalı olabilir. Ne var ki, bazen çevrenizdekilerin bu durumu anlama kapasitesi sınırlı olabilir. Bu durumda, sabırlı olmak ve açık olmak her zaman işe yarar. Unutmayın, bipolar bozuklukla yaşamak bir zayıflık değil; aksine birçok insan için sadece bir farklılıktır.
Sonuç
Sonuç olarak, hayatın karmaşıklığı içinde birçok duygu ve düşünce barındırıyoruz. Özellikle bipolar durumlar, bu karmaşayı derinleştiriyor. Bazen aşırı mutluluk, bazen ise derin bir karamsarlık içinde kaybolabiliyoruz. Ancak bu dalgalanmalar, aslında bizi biz yapan unsurlardan sadece birkaçı. Ne var ki, bu deneyimlerin zorluğu, insanı daha derin düşünmeye ve kendini sorgulamaya itebilir. Bence, bu süreçte başkalarıyla iletişim kurmak ve duygularımızı paylaşmak önem taşır. Çünkü yalnız hissetmek, bu durumun üstesinden gelmeyi zorlaştırabilir. Yine de her birimiz, bu duygularla başa çıkma yollarını keşfederek, kendi hikayemizi yazabiliriz. Sonuç olarak, kabul etmek ve anlamak, bu yolculukta belki de en önemli adımlardır.
Sıkça Sorulan Sorular
Bipolar bozukluk nedir?
Bipolar bozukluk, ruh hali değişimlerinin aşırı derecede dalgalanması ile karakterize edilen bir zihinsel sağlık durumudur. Bu durumu yaşayan kişiler, mani ve depresyon dönemleri arasında geçiş yapabilirler.
Bipolar bozukluğun belirtileri nelerdir?
Bipolar bozukluğun belirtileri arasında aşırı mutluluk veya irritabilite, enerji artışı, uyku ihtiyacında azalma, hızlı düşünme, riskli davranışlar ve düşük ruh hali, umutsuzluk, yorgunluk gibi depresyon belirtileri yer alır.
Bipolar bozukluk tedavi edilebilir mi?
Evet, bipolar bozukluk tedavi edilebilir. Tedavi yöntemleri arasında ilaçlar, psikoterapi ve yaşam tarzı değişiklikleri bulunmaktadır.
Bipolar bozukluk tanısı nasıl konur?
Bipolar bozukluk tanısı, bir ruh sağlığı uzmanı tarafından yapılan detaylı bir değerlendirme ile konur. Hastanın tıbbi geçmişi, belirtileri ve aile öyküsü incelenir.
Bipolar bozuklukta mani nedir?
Mani, bipolar bozuklukta görülen yüksek ruh hali dönemidir. Bu dönemlerde kişi aşırı neşeli, enerjik ve aşırı iddialı hissedebilir, aynı zamanda düşüncelerinin hızlandığını hissedebilir.
Bipolar bozuklukta depresyon dönemleri nasıl geçer?
Depresyon dönemleri, küçük bir ilgi alanından zevk almama, aşırı yorgunluk, düşük enerji, umutsuzluk hissi ve bazen intihar düşünceleri ile kendini gösterebilir. Bu dönemler genellikle tedavi edilmediği takdirde uzun sürebilir.
Bipolar bozukluk genetik midir?
Evet, bipolar bozukluğun genetik bir bileşeni olabilir. Ailede bipolar bozukluk öyküsü olan kişilerin bu durumu geliştirme riski daha yüksek olabilir.
Bipolar bozuklukta tedavi süreci ne kadar sürer?
Tedavi süreci kişiden kişiye değişkenlik gösterebilir. Bazı bireyler için tedavi uzun süreli olabilirken, diğerleri daha kısa süre içinde iyileşebilir. Düzenli takip ve tedavi genellikle yaşam boyu sürer.
Bipolar bozukluğu yönetmek için neler yapabilirim?
Bipolar bozukluğu yönetmek için düzenli doktor ziyaretleri, ilaçların düzenli kullanımı, sağlıklı yaşam tarzı, stres yönetimi ve destek gruplarına katılmak yardımcı olabilir.
Bipolar bozukluk tedavisinde hangi ilaçlar kullanılır?
Bipolar bozukluk tedavisinde genellikle duygu durum dengeleyicileri, antidepresanlar ve antipsikotik ilaçlar kullanılır. Ancak, bu ilaçların kullanımı bir ruh sağlığı uzmanı tarafından belirlenmelidir.
